ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2022

    Η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα ενός τεχνητού συστήματος (υπολογιστή) να υποκαθιστά το ανθρώπινο μυαλό και να επιτελεί νοητικές λειτουργίες στη θέση του. Η τεχνητή νοημοσύνη έφερε πραγματική επανάσταση στη δημόσια υγεία όπως και στους άλλους τομείς των επιστημών υγείας. Αναφέρεται ως η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση αφού οι δυνατότητες της ψηφιακής ιατρικής και της πληροφορικής της υγείας να αλλάξουν τη ζωή μας είναι τεράστιες και δύσκολα προβλέψιμες σε όλα τα επίπεδα. 

   Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται από την ΤΝ περιλαμβάνουν expert systems (εξειδικευμένα προγράμματα που επιλύουν συγκεκριμένα προβλήματα με τεχνικές knowledge engineering και fuzzy logic που βασίζονται σε μαθηματικές αρχές πιθανοτήτων), machine learning (τεχνική που εφαρμόζει αλγορίθμους που αναγνωρίζουν επαναλαμβανόμενα μοτίβα στις πληροφορίες που λαμβάνονται και μαθαίνει από αυτά), data mining (μηχανισμός που εντοπίζει στοιχεία σε μεγάλες βάσεις δεδομένων), natural language processing (γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην ανθρώπινη γλώσσα και τη γλώσσα της πληροφορικής), health informatics (απόκτηση, αποθήκευση και χρήση πληροφοριών σε σχέση με την υγειονομική περίθαλψη προκειμένου να βελτιωθούν οι ιατρικές υπηρεσίες), cloud computing (χρήση απομακρυσμένων servers για την αποθήκευση, διαχείριση, πρόσβαση κι επεξεργασία δεδομένων), mobile health (χρήση κινητής κι ασύρματης τεχνολογίας για την επίτευξη υγειονομικών στόχων), internet of things (δίκτυο έξυπνων συσκευών με ανιχνευτές που συνδέονται μέσω διαδικτύου, επιτρέποντας την ανίχνευση, καταγραφή κι ανταλλαγή πληροφοριών από πολλαπλά απομακρυσμένα σημεία που στη συνέχεια αναλύονται από αλγόριθμους και διανέμονται σε ειδικούς για λήψη αποφάσεων).    

    Στη Δημόσια Υγεία η τεχνητή νοημοσύνη έχει πολλές εφαρμογές. Α) Η προστασία της υγείας του πληθυσμού είναι βασική εφαρμογή κι επιτυγχάνεται με τη διαρκή, συστηματική συλλογή, ανάλυση, ερμηνεία και διάδοση υγειονομικών πληροφοριών (Επιτήρηση – Public Health Surveillance). Η ΤΝ παρέχει πληθώρα πληροφοριών από πολλαπλές πηγές, σχεδόν real time (πχ βοηθά στον εντοπισμό χώρων εστίασης με μολυσμένα τρόφιμα από συσσωρευμένα κρούσματα γαστρεντερίτιδας ή ανιχνεύει τοπικές εξάρσεις λοιμώξεων που ενδέχεται να οδηγήσουν σε επιδημίες ή πανδημίες). Το σύστημα Global Health Monitor είναι ένα online σύστημα που αναλύει πληροφορίες από πολλαπλές πηγές για να εντοπίσει επιδημίες λοιμώξεων. Machine learning σύστημα χρησιμοποιήθηκε στις Φιλιππίνες για να προβλέψει την πιθανότητα έξαρσης Δάγγειου πυρετού με βάση στοιχεία από τις καιρικές συνθήκες και τη χρήση γής. Β) Η ΤΝ έχει βασικό ρόλο επίσης στην προώθηση της υγείας των πληθυσμών (health promotion) καταγράφοντας στοιχεία παραγόντων κινδύνου και τρόπων ζωής και παρέχοντας στοχευμένες συμβουλές σε συγκεκριμένα τμήματα του πληθυσμού (πχ μοντέλα καρδιαγγειακού κινδύνου). Με τον ίδιο τρόπο κατευθύνει και πολιτικές και στρατηγικές υγείας και βοηθά στη λήψη αποφάσεων σε πολιτικό επίπεδο. Γ) Μια άλλη σημαντική εφαρμογή είναι η ενίσχυση των συστημάτων υγείας (η σωστή διαχείριση πληροφοριών ενισχύει τον  αυτοματισμό, αυξάνει την αποδοτικότητα και παραγωγικότητα του ανθρώπινου δυναμικού, μειώνει το κόστος και κατευθύνει τους πόρους ανάλογα με τις υγειονομικές ανάγκες). Δ) Η χρήση κινητής τηλεφωνίας έχει μεγάλη σημασία σε αναπτυσσόμενες χώρες χωρίς υποδομές αλλά με ισχυρή διείσδυση της κινητής τηλεφωνίας. Σημαντική είναι κι η συνεισφορά των social media στη δημόσια υγεία ιδίως σε περιπτώσεις διαχείρισης κρίσεων. Ε) Στην Ιατρική η ΤΝ παρέχει πληθώρα πληροφοριών που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση των υπολογιστών στη διάγνωση, πρόβλεψη ασθενειών, αλλά και στη διενέργεια πολύπλοκων εγχειρημάτων (πχ συσκευές μπορούν να διαγνώσουν διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια εξ’ αποστάσεως / ομοίως, μπορούν να διαγνώσουν αλλοιώσεις του δέρματος εξ’ αποστάσεως σε απομακρυσμένες χώρες του τρίτου κόσμου με τροπικές παθήσεις κι έλλειψη υγειονομικού προσωπικού / στοιχεία του ΗΕΓ μπορούν να προβλέψουν επιληπτική κρίση / στοιχεία από ζωτικά σημεία-δραστηριότητα-ατμοσφαιρική ρύπανση-καιρικές συνθήκες μπορούν να προβλέψουν παρόξυνση ΧΑΠ / ανιχνευτές στο κρεβάτι αναλύουν κινήσεις επιτρέποντας την ανάλυση των σταδίων και της ποιότητας του ύπνου / Internet of Things δίκτυα ανιχνεύουν μεταβολές στην καθημερινή κινητικότητα των ηλικιωμένων και τον τρόπο ζωής τους / συστήματα machine learning μπορούν να ανιχνεύσουν δυσλειτουργίες screening tests (πχ μαστογραφιών) και πολλές άλλες εφαρμογές.   

    Η ΤΝ συνέβαλε αποφασιστικά στη διαχείριση της πανδημίας του COVID-19. Πληθώρα πληροφοριών στο ΤΕΠ από ζωτικά σημεία, κλινική εξέταση κι εργαστηριακές εξετάσεις επιτρέπουν τη διαλογή των ασθενών, τη διαστρωμάτωση κινδύνου και τη στοχευμένη διαχείριση των εισαγωγών με βάση το προφίλ κινδύνου. Ομοίως, κατά τη διάρκεια της νοσηλείας, scores κινδύνου επιτρέπουν τη διαχείριση των ασθενών δίνοντας προτεραιότητα στους σοβαρά πάσχοντες. Η χρήση της τηλεϊατρικής άνθισε στη διάρκεια της πανδημίας δίνοντας τη δυνατότητα στη διαχείριση των περιστατικών εξ’ αποστάσεως μειώνοντας τις εισαγωγές και την συμφόρηση στα ΤΕΠ. Η διαχείριση των ασθενών έτσι έγινε ταχύτερη κι αποτελεσματικότερη παρέχοντας σημαντική υποστήριξη στα συστήματα υγείας. Πολύ σημαντική είναι η ανάπτυξη της τηλεϊατρικής τα τελευταία χρόνια. Με τη βοήθεια της ΤΝ είναι δυνατή η διάγνωση σε κάποιες περιπτώσεις (πχ διάγνωση Parkinson από στοιχεία της φωνής στο τηλέφωνο ή στάση του σώματος / διάγνωση ΧΑΠ από δύσπνοια/βήχα στο τηλέφωνο).   

     Η ΤΝ έχει ευρείες χρήσεις στην προστασία του περιβάλλοντος. Κύριες υπηρεσίες είναι η παρακολούθηση των περιβαλλοντικών συνθηκών: η ποιότητα του αέρα κι η ατμοσφαιρική ρύπανση όπως κι η ποιότητα του νερού, οι καιρικές συνθήκες, η ανίχνευση ακτινοβολίας κι η εντόπιση διαρροής χημικών και λοιπών επιβλαβών ουσιών. Το Ευρωπαϊκό σχέδιο PULSE αναλύει και συσχετίζει γεωχωρικά υγειονομικές πληροφορίες με στοιχεία μόλυνσης της ατμόσφαιρας. Η διαχείριση των αποβλήτων των πόλεων επίσης χρησιμοποιεί πληροφοριακά συστήματα. Μια έξυπνη πόλη θεωρείται ότι διαθέτει τα 6 στοιχεία: έξυπνη οικονομία, έξυπνη κίνηση, έξυπνο περιβάλλον, έξυπνους ανθρώπους, έξυπνη ζωή κι έξυπνη διακυβέρνηση. Ομοίως, ένα έξυπνο σπίτι ανιχνεύει τη δραστηριότητα των κατοίκων του (κι έμμεσα την υγεία τους) χωρίς να παρεμβαίνει στην καθημερινή τους ζωή. Σημαντική είναι η εφαρμογή της ΤΝ και στις περιπτώσεις φυσικών καταστροφών. Εφαρμογές IoT και social media βοηθούν στην ανίχνευση σημαντικών προβλημάτων και βοηθούν στην καθοδήγηση και συμβουλή του κοινού στη διαχείριση της κρίσης (εφόσον φυσικά υπάρχει δίκτυο και συνδεσιμότητα). 

     Η χρήση της ΤΝ όμως έχει να αντιμετωπίσει και σημαντικά προβλήματα που ανακύπτουν. Η αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας εγκυμονεί τον κίνδυνο έξαρσης της ανεργίας. Η ΤΝ αναπτύσσεται στις εξελιγμένες πλούσιες χώρες αλλά στις αναπτυσσόμενες είναι ακόμη ανύπαρκτη. Με τον τρόπο αυτό ενδέχεται να επιδεινώσει τις ανισότητες στην υγεία μεταξύ των πληθυσμών και να κάνει μεγαλύτερο κακό από καλό στην Παγκόσμια Υγεία. Σημαντική συνεισφορά από κεφάλαια του ιδιωτικού τομέα είναι απαραίτητη αλλά ο δημόσιος τομέας πρέπει να εξασφαλίζει την προστασία της δημόσιας υγείας. Σημαντικό πρόβλημα είναι κι η έλλειψη εκπαίδευσης των επαγγελματιών της υγείας στην τεχνολογία και την ΤΝ (πχ πιθανόν να αισθάνονται ότι απειλούνται από μηχανές που θα τους αντικαταστήσουν), ώστε συχνά δεν αντιλαμβάνονται την συνεισφορά της και αρνούνται να τη χρησιμοποιήσουν. Ομοίως, μεγάλο πρόβλημα είναι η έλλειψη τυποποιημένης παγκόσμιας ορολογίας που χρησιμοποιείται σε βάσεις δεδομένων και ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους ώστε η ανταλλαγή και χρήση πληροφοριών να είναι συχνά ανέφικτη (πχ τοπικές διάλεκτοι ή αρχεία γραμμένα με το χέρι δεν γίνεται να χρησιμοποιηθούν).

    Τελικά, προκύπτει το μεγάλο ερώτημα: που πάνε όλες αυτές οι πληροφορίες και πως χρησιμοποιούνται; Το θέμα της ασφάλειας των στοιχείων, της ιδιωτικότητας – εμπιστευτικότητας των προσωπικών δεδομένων είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στη διακίνηση κι ανταλλαγή των πληροφοριών. Η ιδιοκτησία της πληροφορίας και η συγκατάθεση στη χρήση της έχουν δημιουργήσει σημαντικά νομικά προβλήματα σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ οι κατά τόπους νομοθεσίες και κανόνες δυσχεραίνουν συχνά την πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων. Επίσης, ασφαλιστικές εταιρείες με πρόσβαση σε δεδομένα ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν προσωπικά στοιχεία για να αρνηθούν την ασφάλιση σε άτομα με υψηλό προφίλ κινδύνου. 

    Τελικά, τα computers θα κάνουν τις ανθρώπινες εργασίες καλύτερα από τον άνθρωπο διότι μαθαίνουν διαρκώς και δεν ξεχνούν ενώ εφαρμόζουν αυτά που μαθαίνουν με τρομακτικές δυνατότητες. Τα robots επιπλέον, μπορούν να κάνουν εργασίες που οι άνθρωποι δε μπορούν. Αυτό είναι χρήσιμο όταν δεν υπάρχει προσωπικό για να κάνει αυτές τις εργασίες ή όταν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών στο προσωπικό. Αλλά τελικά, οι μηχανές θα αντικαταστήσουν τους ανθρώπους; Θα αντικαταστήσουν τους ιατρούς στη διάγνωση και θεραπεία ασθενειών; Κι αν προκύψει λάθος; Ποιός θα φέρει την ευθύνη; 

   Το ζητούμενο τελικά, είναι να κατανοήσουμε τις δυνατότητες της τεχνολογίας και να τις διαχειριστούμε στο πλαίσιο της προστασίας της Δημόσιας Υγείας προωθώντας την υγεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πρέπει να οικειοποιηθούμε την ψηφιακή πραγματικότητα και να αγκαλιάσουμε την τεχνολογία, αναγνωρίζοντας κι υπογραμμίζοντας τους περιορισμούς τους.