This email contains pictures, if you don’t see them, view it online

Συντακτική Επιτροπή
Πρόεδρος: Ιωάννης Λεκάκης

Μέλη:
Ανδριανή Βαζαίου
Γεώργιος Δαφούλας
Πολυχρόνης Δηλαβέρης
Αλέξανδρος Μπέρλερ
Παναγιώτης Σταφυλάς

‍Το μήνυμα του Προέδρου

Η Ψηφιακή Ιατρική παρέχει την δυνατότητα στους ασθενείς να χρησιμοποιήσουν διάφορα ψηφιακά προιόντα με στόχο να βελτιωθεί η πρόγνωση και ο τρόπος ζωής τους. Η αποδοχή από τους επιστήμονες υγείας ,τους  ασθενείς  και το κοινό γενικώτερα αποτελεί απαραίτητη προυπόθεση που θα μας επιτρέψει να μεταβούμε συντομώτερα στην εποχή της ψηφιακής υγείας.Πώς αντιμετωπίζει όμως το κοινό την έλευση της ψηφιακής αλλαγής . Πρόσφατα ευρήματα μελετών από το Ηνωμένο Βασίλειο είναι πολύ ενθαρρυντικά .

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων πιστεύει ότι πρέπει να χρησιμοποιηθούν νέες μέθοδοι όπως οι ψηφιακές εφαρμογές όχι μόνον κατά την διάρκεια της πανδημίας αλλά και στο μέλλον. Περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες πιστεύουν ότι οι γιατροί πρέπει να συνταγογραφούν υψηλής ποιότητας εφαρμογές υγείας όπως συνταγογραφούν φαρμακευτικά προιόντα.Παρά το γεγονός ότι οι νεώτεροι είναι περισσότερο ενθουσιώδεις για τις νέες τεχνολογίες  , περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες ηλικίας άνω των 65 ετών επίσης υποστηρίζουν την μετάβαση σε ψηφιακές εφαρμογές  στην υγεία.

Η στήριξη και σύσταση για μία εφαρμογή από τους γιατρούς αποτελεί σημαντικό παράγοντα ικανοποίησης του χρήστη της εφαρμογής αυτής , ενώ αντίθετα η εύρεση μιας εφαρμογής με άλλους τρόπους πολλές φορές οδηγεί σε απογοήτευση. Η παρατήρηση αυτή δείχνει το σημαντικό ρόλο που θα έχουν οι επιστήμονες υγείας στην σωστή αξιοποίηση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών.

Σημαντικό ρόλο στο μέλλον  θα διαδραματίσουν οι διάφοροι φορείς αξιολόγησης και έγκρισης των νέων τεχνολογιών. Οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι ένα μεγάλο μέρος από τα προιόντα που κυκλοφορούν δεν προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια. Η ύπαρξη «καταλόγων» με τα εγκεκριμένα προιόντα ψηφιακής τεχνολογίας στην υγεία οπωσδήποτε θα είναι ένας σημαντικός οδηγός για την μελλοντική «συνταγογράφηση» τέτοιων προιόντων από τους γιατρούς.

Ιωάννης Λεκάκης

Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Ψηφιακής Ιατρικής
Διευθυντής Καρδιολογικού Τομέα, Κεντρική Κλινική Αθηνών

ThessHF – The Hellenic Self-care and Support Heart Failure mobile application

Οι εφαρμογές mHealth (mobile Health) συμβάλλουν ήδη στη θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών διαφόρων ασθενειών, πόσο μάλλον στον τομέα της καρδιολογίας. H κλινική ομάδα του Εργαστηρίου Καρδιαγγειακής Πρόληψης και Ψηφιακής Καρδιολογίας της Γ’ Καρδιολογικής Κλινικής ΑΠΘ ανέπτυξε την πρώτη ελληνική εφαρμογή mHealth για ασθενείς με Καρδιακή Ανεπάρκεια (ΚΑ) προκείμενου να ενσωματωθεί στην περίθαλψη ασθενών του ιατρείου ΚΑ της κλινικής. 

Πάνω από 100.000 άτομα εκτιμάται ότι πάσχουν από ΚΑ στην Ελλάδα, ένας αριθμός που εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά πολύ στο μέλλον. Η ΚΑ αποτελεί μείζον πρόβλημα υγείας, καθώς βλάπτει αξιοσημείωτα την ποιότητα καθώς και το προσδόκιμο ζωής των ασθενών. Η θεραπεία της έγκειται σε φαρμακευτικές ουσίες όσο και αλλαγές στον τρόπο ζωής. Η συμμόρφωση των ασθενών στα καινούρια δεδομένα της νόσου, παρ’ότι αποφασιστικής σημασίας για την επιβίωσή τους και την ποιότητα ζωής του, παραμένει ελλιπής.

Η thessHF (The Hellenic Self-care and Support Heart Failure mobile application) στοχεύει να βοηθήσει τους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια να βελτιώσουν σε πρώτο στάδιο την αυτοφροντίδα τους, ενώ παράλληλα να ενισχύσει και τη σχέση τους με το ιατρείο ΚΑ της κλινικής. Βάσει συστηματικής αξιολόγησης αντίστοιχων υλοποιήσεων  σχεδιάστηκε και η πρώτη έκδοση της εφαρμογής από την ομάδα του Ιατρείου Καρδιαγγειακής Πρόληψης και Ψηφιακής Καρδιολογίας. Η εφαρμογή κατασκευάστηκε αρχικώς μόνο για συσκευές με λογισμικό Android, ενώ στη συνέχεια αναπτύχθηκε και για συσκευές Apple.

Κύριος στόχος της εφαρμογής ήταν και παραμένει να παροτρύνει τον ασθενή να καταγράψει καθημερινά το βάρος και την αρτηριακή του πίεση, καθώς αποτελούν πρώιμους δείκτες απορρύθμισης της ΚΑ.

Τρία λεπτά για την καρδιά

H εφαρμογή thessHF, έχοντας ως βασικό μήνυμα για τον ασθενή, «Τρία λεπτά για την καρδιά!», τον παροτρύνει να καταγράφει καθημερινά το σωματικό του βάρος, την αρτηριακή του πίεση και το αίσθημα δύσπνοιας που αισθανόταν τη στιγμή εκείνη. Οι καταγεγραμμένες τιμές βρίσκονται διαθέσιμες ανά πάσα στιγμή και μπορούν να αναπαραχθούν σε πίνακες και γραφήματα. Επιπρόσθετα ο ασθενής δύναται να καταγράψει και άλλα συμπτώματα όπως το οίδημα κάτω άκρων κ.ά..

Ενημερωτικά Quiz-gamification-υπενθύμιση φαρμάκων

Βασικό στοιχείο της εφαρμογής είναι η παρουσία εβδομαδιαίων Quiz, τα οποία έχουν ενημερωτικό χαρακτήρα. Προκειμένου ο ασθενής να λάβει κίνητρο για την καθημερινή καταγραφή του βάρους του Ο ασθενής για κάθε καταγραφή παραμέτρου ή συμμετοχή σε ερωτηματολόγιο ή σε αναζήτηση του ιστορικού των μετρήσεών του λαμβάνει μετάλλιο. Όσα περισσότερα μετάλλια συλλέγει ο κάθε ασθενής τόσο καλύτερο έλεγχο των συμπτωμάτων αποκτά. Τέλος, ο ασθενής λαμβάνει ειδοποιήσεις να τηρήσει τη φαρμακευτική του αγωγή, ενώ παράλληλα καταγράφει τη συμμόρφωση του ρωτώντας τον αν έλαβε τα «φάρμακά» του.

Έξυπνος αλγόριθμος προειδοποίησης απορρύθμισης ΚΑ

Στο παρασκήνιο της εφαρμογής τρέχει ένας αλγόριθμος ο οποίος συγκρίνει τις τιμές του σωματικού βάρους, της αρτηριακής πίεσης και λοιπών παραμέτρων που καταχωρεί ο ασθενής και όταν αυτές είναι ενδεικτικές απορρύθμισης ΚΑ παροτρύνει τον ασθενεί να έλθει άμεσα σε επικοινωνία με το θεράποντα ιατρό του.

ThessHF study

Η δυνατότητα της εφαρμογής να προσφέρει όφελος στον ασθενή με ΚΑ δοκιμάσθηκε στα πλαίσια της ThessHF study. Συνολικά, 30 ασθενείς μέσης ηλικίας 68.7±12.4 ετών χρησιμοποίησαν την εφαρμογή στα κινητά τους για 3 μήνες. Καταληκτικά σημεία ήταν η μεταβολή της ποιότητας ζωής και αυτοφροντίδας των ασθενών, όπως αυτές ποσοτικοποιήθηκαν μέσω των ερωτηματολογίων KCCQ και EHFScBS. Η ποιότητα αυτοφροντίδας αυξήθηκε σημαντικά (6.8%, P=0.002) ενώ η ποιότητα ζωής εμφάνισε μια μη-σημαντική αυξητική τάση (7.9%, P=0.054).  Η δημοσίευση της μελέτης (doi: 10.2196/24271) σε ένα από τα πλέον έγκριτα περιοδικά στον τομέα της ψηφιακής υγείας, το JMIR: mHealth and uHealth, υποδεικνύει το όφελος των ασθενών κυρίως στην αυτοφροντίδα τους μέσω της χρήσης της thessHF. 

Διαθέσιμη για χρήση μέσω Google play store και App store

Σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης η εφαρμογή αναβαθμίστηκε και πλέον είναι διαθέσιμη για όλες τις συσκευές, smartphone και tablet, που χρησιμοποιούν λογισμικό Android ή iOS. 

‍INTEGRATED CARE (Home-based, continued and coordinated care)

Δρ. Θ. Βοντετσιάνος

MD, PhD Συντονιστής του Ελληνικού Δικτύου για την Υγιή και Ενεργό Γήρανση

(European Innovation Partnership on Active and Healthy Ageing) Ι

Συχνά ο όρος αποδίδεται στα ελληνικά ως “Υπηρεσίες ολοκληρωμένης και εστιασμένης στον ασθενή φροντίδας”. Οι ξένοι εννοούν υπηρεσίες φροντίδας, παρεχόμενές από αξιόπιστα, ολοκληρωμένα δίκτυα οργανισμών, ανθρώπων και τεχνολογιών, με αποτέλεσμα το συντονισμό και τη συνεργασία στη παροχή της φροντίδας τόσο οριζόντια (μεταξύ των εμπλεκομένων θεραπευτών), όσο και κάθετα (μεταξύ των επιπέδων φροντίδας). Λειτουργικά μπορούμε να την περιγράψουμε ως “ολιστική, συνεχιζόμενη, συνεργατική και βιώσιμη φροντίδα”.

 Περιβάλλον

Ο χώρος της κατ’ εξοχήν ένδειξης της είναι εκεί όπου το σύστημα φροντίδας δοκιμάζεται ιδιαίτερα. Είναι κυρίως η φροντίδα των υπερηλίκων με πολυνοσηρότητες, με πολλαπλές φαρμακευτικές αγωγές, εμπλοκή πολλών επισήμων και ανεπισήμων θεραπευτών και οργανισμών με αποτέλεσμα την υπερκατανάλωση των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας και απορρόφηση μεγαλύτερη του 80% των πόρων του συστήματος. Η τρέχουσα πανδημία, με κύρια θύματα τους παραπάνω πληθυσμούς, απειλεί να εξαντλήσει το σύστημα, γι’ αυτό και έχει θεωρηθεί ως αναπόδραστη ανάγκη, αλλά και παράθυρο ευκαιρίας για την ευρεία εφαρμογή της ολοκληρωμένης φροντίδας.

 Τα χαρακτηριστικά της

 Δύο είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά. Η ομαδική και συνεργατική προσέγγιση από όλο το εμπλεκόμενο προσωπικό με επίκεντρο τις ανάγκες του κάθε ασθενή, ως και η «έξυπνη, εξατομικευμένη, χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών του σήμερα (ICT enabled Care). Πιο συγκεκριμένα:

 ● Η υιοθέτηση του μοντέλου της “proactive patient centered care” στη παροχή φροντίδας, που βάζει τον «ενδυναμωμένο» ασθενή στο κέντρο και καταργεί τη πολυδιάσπαση (fragmentation) με τα πολλαπλά οριζόντια και κάθετα στεγανά του ασυντόνιστου νοσοκομείο-κεντρικού (hospital centered) συστήματος.

● Η ευρεία εφαρμογή της υποστηριζόμενης από τις νέες τεχνολογίες «έξυπνης υγείας» για τη μεταφορά πολλαπλών τριτοβάθμιων υπηρεσιών από το νοσοκομείο στο σπίτι, (from hospital to home based Care) και την εφαρμογή της συνεχώς εξελισσόμενης Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) για αποτελεσματική συνεργασία, πρόληψη, εξατομίκευση και βελτιστοποίηση της φροντίδας κα. (patients’ risk stratification, personalized care, data driven decision making etc). Αυτά πρακτικά σημαίνουν τη μετακίνηση από τη σημερινό μοντέλο της νοσοκομείο-κεντρικής, ασυντόνιστης και διαλείπουσας φροντίδας σε μια «ολοκληρωμένη φροντίδα», συνεχώς κοντά στον ασθενή, οπουδήποτε και οποτεδήποτε την έχει αυτός ανάγκη. Η φροντίδα αυτή θα είναι σχεδιασμένη με κριτήριο τις ιδιαίτερες ανάγκες και επιλογές του ασθενούς, αλλά και «έξυπνη», δυναμικά εξελισσόμενη, συντονίζοντας και βελτιστοποιώντας τις εκάστοτε δυνατότητες του συνόλου του θεραπευτικού περιβάλλοντος του ασθενούς.

Τα δομικά στοιχεία ενός τέτοιου μοντέλου υπηρεσιών είναι:

 ● Υπηρεσίες έξυπνης, συνεργατικής αποκατάστασης των ασθενών (self management, multidisciplinarity, comprehensiveness, team and collaborative approach etc.)

● Υπηρεσίες εξειδικευμένου/ων Call Center (Virtual Collaboration Center), με ειδικά σχεδιασμένες modular and tailor made τεχνολογίες, αλλά και το κυριότερο ειδικά εκπαιδευμένο και πιστοποιημένο προσωπικό (care and case managers) με τη κατάλληλη οργάνωση και δομημένη λειτουργία ποικίλων συνεργασιών και συντονισμού της φροντίδας.

 ● Παροχή ολοκληρωμένης και συνεχιζόμενης χρόνιας παρακολούθησης και φροντίδας (ICT supported, outpatient based Integrated Care), βασισμένη σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες υγείας (e-health / ΕΗR remote monitoring κα) και τεχνητή νοημοσύνη (AI /data driven decision making).

● Proactive and Preventive Care με τη χρήση αλγορίθμων εξατομίκευσης κινδύνου συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων (Risk stratification).

 ● Υποστήριξη, εξειδικευμένη καθοδήγηση και ουσιαστική ενδυνάμωση ομάδων κατ’ οίκον φροντίδας. Η υιοθέτηση των πρακτικών της ολοκληρωμένης φροντίδας βρίσκεται στη καρδιά του μοντέλου παροχής των υπηρεσιών στην εποχή της 4 ης βιομηχανικής επανάστασης (Health 4.0). Σε πολλές χώρες της Ευρώπης και τις ΗΠΑ, με αφορμή μάλιστα την πανδημία COVID, έχουν αναπτυχθεί πολλαπλές bottom up, ανταγωνιστικές στρατηγικές προτάσεις ενός τέτοιου μοντέλου, ως αποτέλεσμα κατά κανόνα συνεργασίας των εμπλεκόμενων και άλληλο-συμπληρωματικών φορέων (ακαδημαϊκοί, δημόσιοι, κοινωνικοί και ιδιωτικοί / quadruple helix). Αυτές έχουν γενναία υποστηριχτεί θεσμικά και οικονομικά, με την υποχρέωση να παράσχουν επαρκή τεκμηρίωση (clinical evidence and validation) εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος με ανοικτές διαδικασίες αξιολόγησης αξιοποίησης και κλιμάκωσης, πχ. στη Γερμανία (https://hbr.org/2020/12/want-to-see-the-future-of-digital-health-tools-look-to-germany). Η τρέχουσα συγκυρία παρουσιάζεται ως εξαιρετικά ευνοϊκή για τέτοιου τύπου στρατηγικές πρωτοβουλίες και στη χώρα μας, οι οποίες θα εστιάζουν κυρίως στις παρακάτω διαρθρωτικές αλλαγές:

 ● Ουσιαστική ποιοτική αναβάθμιση της πρωτοβάθμιας και κατ’ οίκον φροντίδας, με νέους ρόλους διασύνδεσης και συνεργασίας με τη τριτοβάθμια φροντίδα, αλλά και όλους τους εμπλεκόμενους επίσημους και ανεπίσημους φορείς.

 ● Αναβάθμιση της καθ’ ημέρα κλινικής πράξης πολλαπλών ειδικοτήτων φροντίδας χρόνια πασχόντων, με καινοτόμες, τεχνολογικά υποστηριζόμενες υπηρεσίες, που μπορούν να προάγουν τη πρόληψη, προσβασιμότητα, εξατομίκευση και αποτελεσματικότητα του συστήματος. Αποτέλεσμα θα είναι αποκεντρωμένες υπηρεσίες κοντά στον ασθενή, λιγότερες νοσηλείες, καλύτερη ποιότητα ζωής, ως και σημαντική μείωση του άμεσου, έμμεσου και κοινωνικού κόστους. Παράλληλα θα αναπτυχθούν νέοι ποιοτικά αναβαθμισμένοι ρόλοι και ειδικότητες του προσωπικού, ως και προσέλκυση νέων πόρων στο σύστημα, σε τομείς μάλιστα με στρατηγικό πλεονέκτημα για τη χώρα μας, όπως οι νέες τεχνολογίες, ο τουρισμός υγείας και τρίτης ηλικίας κα

‍Εφτασαν στο email μου….

Γ. Δαφούλας

MD, MBA in HSM, PhDc, Επιστημονικός συνεργάτης ΕΛΚΕ-ΠΘ

 Xρήση Blockchain στον τομέα της Υγείας 

Το Blockchain είναι «ένας κατανεμημένος λογιστικός κατάλογος (distributed ledger), δημόσιος ή ιδιωτικός, στον οποίο συναλλαγές ή δεδομένα συνδέονται μεταξύ τους σε συνδεδεμένα μπλοκ δεδομένων, καθιστώντας τα πρακτικά αμετάβλητα και αδιαμφισβήτητα από όλους τους κατανεμημένους κόμβους (Nodes), στους οποίους έχει γίνει η ενημέρωση του καταλόγου». Η τεχνολογία Blockchain αναμένεται να αλλάξει το επιχειρηματικό τοπίο σε ορισμένους τομείς, εξαφανίζοντας τους διαμεσολαβητές, καθιστώντας τις συναλλαγές γρήγορες ασφαλείς και αδιαμφισβήτητες. (1)

H τεχνολογία αυτή έγινε ευρύτερα γνωστή, κυρίως λόγω της χρήσης της σε κρυπτονομίσματα, ωστόσο οι εφαρμογές είναι πολλές και αφορούν διάφορους τομείς.

Σε ότι αφορά τον Τομέα της Υγείας, θα μπορούσε να διασφαλίσει το απόρρητο δεδομένων και να εγγυηθεί αξιοπιστία υπηρεσιών, ωστόσο υπάρχουν πολλές προκλήσεις και επιχειρήματα με επιφυλάξεις σε ότι αφορά την υιοθέτηση της από Εθνικά Συστήματα Υγείας, ιδίως σε ότι αφορά την χρήση δεδομένων για λόγους δημόσιας υγείας και περιπτώσεις ανάκτησης δεδομένων , διαλειτουργικότητας, ψηφιακός αναλφαβητισμός από τους χρήστες κτλ (2,3). 

Στην περίοδο της πανδημίας COVID-19 η συζήτηση αυτή έλαβε νέες διαστάσεις και ανέδειξε νέες δυνατότητες χρήσης της τεχνολογίας blockchain στην Υγεία (4) σε τομείς όπως:

-αποκεντρωμένες κλινικές μελέτες

-διασφάλιση απορρήτου κατά την ιχνηλάτηση

-πιστοποίηση παραγγελιών 

- ιχνηλάτηση δωρεών

- ανταλλαγή δεδομένων

Τέλος σε μια εποχή κλιματικής αλλαγής, ένα από τα προβλήματα τεχνολογίας blockchain είναι η ενεργοβόρα χρήση υπολογιστικής δυναμικότητας για «την εξόρυξή» τους (5), οπότε το περιβαλλοντικό αποτύπωμα τους, σε περίπτωση ευρείας χρήσης τους, αποτελεί πρόσκληση με δεδομένο ότι η χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας δεν είναι ακόμη εκτεταμένη.

BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. https://www.blockchain.org.gr/home/mathe/

2. https://www.oecd.org/finance/Opportunities-and-Challenges-of-Blockchain-Technologies-in-Health-Care.pdf

3. Workshop report - Blockchain Healthcare Applications, online 24 September, 2020

4. Marbouh, D., Abbasi, T., Maasmi, F., Omar, I. A., Debe, M. S., Salah, K., … Ellahham, S. (2020). Blockchain for COVID-19: Review, Opportunities, and a Trusted Tracking System. Arabian Journal for Science and Engineering, 45(12), 1. https://doi.org/10.1007/S13369-020-04950-4

5. Vervoort, D., Guetter, C. R., & Peters, A. W. (2021). Blockchain, health disparities and global    health. BMJ Innovations, 7(2), 506–514. https://doi.org/10.1136/BMJINNOV-2021-000667

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΝΑΓΓΕΛΕΙ

‍Επιθυμούμε το Digital Health Alert συνεχώς να εξελίσσεται. Πείτε μας τις απόψεις σας και τις παρατηρήσεις σας. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας στο digital.medicine.2018@gmail.com.

ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΧΟΡΗΓΙΑ